“پمپ‌بنزین دروازه دولت” از معدود جایگاه‌های باقی مانده از نسل اولین پمپ‌بنزین‌های کشور و یکی از چندین موزه صنعت نفت در ایران می باشد که به موزه پمپ بنزین دروازه دولت شهرت دارد..
این پمپ بنزین در اواخر سال ۱۳۱۰ هجری در دوره پهلوی اول با همکاری شرکت نفت ایران و انگلیس بنا شد که به منظور توزیع فرآورده های نفتی ایجاد شده بود. جایگاه سوخت شماره ۶ یا همان “پمپ بنزین دروازه دولت” در سال ۱۳۱۷ خریداری و در سال ۱۳۱۹ توسط شرکت نفت ایران و انگلیس جهت توزیع فرآورده‌های نفتی همچون نفت سفید و بنزین راه اندازی شد.
این بنا برای مدت ها به صورت متروکه باقی مانده بود تا اینکه بعد از آغاز فعالیت مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در نهایت”موزه پمپ بنزین” با حضور پیروز حناچی شهردار تهران و جمعی از مدیران ارشد صنعت نفت، مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مدیران و کارکنان شهرداری، بازنشستگان و پیشکسوتان نفتی، افتتاح شد و در تیرماه سال ۱۳۹۸ شوع به فعالیت نمود.
پمپ بنزین شماره ۶
پمپ بنزین شماره ۶ تهران دارای قدمتی از دهه ۱۳۱۰ خورشیدی است که به شماره ۳۱۷۱۱ در مردادماه سال ۹۶ در لیست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ثبت رسید و به معرض نمایش در آمد.
طبق گفته “اکبر نعمت‌الهی” (مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت) درمورد پمپ شماره ۶ واقع در دروازه دولت معرفی تاریخ جایگاه‌های توزیع سوخت در کشور، نمایش اشیاء و اسناد مرتبط با چرخه تحول پخش فرآورده‌های نفتی از ابتدا تا کنون، شیوه بارگیری، حمل و تخلیه سوخت در جایگاه‌های عرضه و … از جمله اهدف ساخت این موزه می باشد.
در این موزه چه خواهید دید؟
این موزه بخش های مختلفی دارد که در هر یک از این قسمت ها به موضوعات مختلفی اشاره می شود. در این بخش ها بازدیدکنندگان می توانند با تاریخچه ی محله دروازه دولت و محلی که این موزه در آن قرار دارد آشنا شوند، تعدادی عکس، فیلم، نقشه و اسناد قدیمی مربوط به این محل و اشیای مرتبط با این صنعت نیز در آنجا دیده می شوند. وسایلی که مربوط به توزیع، حمل و
طبق گفته مدیر موزه پمپ بنزین دروازه دولت تهران: “تانکر سوخت‌رسان انگلیسی لیلاند با قدمتی ۱۰۰ ساله و تلمبه سوخت‌رسان فرانسوی ساتام با قدمتی نزدیک به ۸۰ سال، می‌تواند به عنوان گنجینه‌های صنعت در فهرست جهانی ثبت شود”.
به غیر از این هم اکنون حدود ۵۰۰ شیء با قدمت ۵۰ تا ۱۰۰ سال در این موزه نگه داری می‌شوند که تمامی آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است اما این ۲ شی قدیمی در هیچ موزه داخلی وجود ندارد، ساخت “تانکر سوخت رسان لیلاند” مربوط به سال ۱۹۴۷ میلادی و “تلمبه سوخت رسان ساتام” مربوط به ۱۹۲۱ میلادی است.
به گفته وی، از ویژگی مهم “تانکر سوخت رسان لیلاند” سوخت گیری ۱۲ هزار لیتر بنزین و ویژگی “تلمبه سوخت رسان ساتام”، کارکرد ۵ لیتر و سپس توقف بوده است.
تنها نمونه تانکرهای سوختی تاریخی
مدیر موزه نفت دروازه دولت درباره تانکر سوخت لیلاند گفت: “شرکت سازنده از سال ۱۸۹۶ تا ۱۹۶۸ میلادی از این تانکرها می ساخت که تنها نمونه موجود از این تانکر در کشور در همین “موزه پمپ بنزین دروازه دولت” وجود دارد”.
وی با بیان اینکه در بخش تلمبه های سوخت رسان ۱۸ مدل از قدیمی ترین از دستی تا عقربه ای و تا جدید ترین آن مربوط به نفت افزار که کامپیوتری و ۴ نازله است در موزه قرار دارد، گفت: “بیشتر تلمبه های قدیمی از کشور های آمریکا، فرانسه و ژاپن است که می توان تنوع و قدمت آنها را مشاهده کرد”.
در حدود سال های ۱۳۲۰، در تهران با همکاری شرکت انگلیسی چهارده پمپ بنزین به یک شکل ساخته شدند و از آن جایگاه های یک شکل فقط موزه پمپ بنزین تهران دروازه دولت و جایگاه شماره ۴ که در خیابان ۱۵ خرداد قرار دارد هنوز هویت خود را حفظ کرده اند و جایگاه شماره ۴ به ثبت ملی نیز رسیده شده است. طبق گزارش ها دیگر پمپ بنزین ها به مرور تخریب شدند و یا به اشکال دیگر بازساز شدند.
همکاری بین المللی موزه پمپ بنزین
نخستین موزه پمپ بنزین جهان مربوط به ۱۹۱۰ میلادی و در شهر پنسیلوانیا آمریکا تاسیس شده است و در حال حاضر “موزه پمپ بنزین دروازه دولت تهران” برای تبادل اطلاعات شامل عکس، فیلم و بخش علمی با بیش از ۴۰ موزه پمپ بنزین جهانی همکاری پژوهشی دارد که با شیوع کرونا اقدامات و فعالیت ها مربوط به این موزه به صورت مجازی، اقدامات پژوهشی و ورک شاپی بوده است.
این جایگاه تا دهه ۷۰ فعال بود اما پس از ساخت زیرگذر خیابان سعدی و به دلیل عبور مترو از زیر آن فعالیت این جایگاه سوختی متوقف شد و برای مدت ۱۵ سال در اختیار بخش خدمات شهری شهرداری قرار گرفت و وضعیت چندان مناسبی نداشت و به صورت متروکه رها شد. پس از آن بخش موزه‌های وزارت نفت از سال ۹۶ با بازپس‌گیری این بنا نسبت به مرمت و تبدیل آن به موزه اقدام کرد.
بنای “موزه پمپ بنزین دروازه دولت” به شکل آجری و نمای آن به صورت طاق‌هایی با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ فیروزه‌ای است، طاق‌های قوس‌دار با کاشی‌کاری‌های نفیس، قاب‌های دور هر طاق به صورت نقش گره است که با طرح‌های اسلیمی تزیین شده و از فضای سوختگیری تفکیک شده و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده است.
شعبه فروشندگی نفت، سکوهای سوخت‌رسانی به خودروها، مخازن گردش سوخت در جایگاه، تنوع دستگاه‌های پمپ بنزین، معماری و سازه جایگاه و اتاق های سه گانه؛ برخی از جذابیت های دیگری هستند که در این موزه می توان دید.
موزه های پمپ بنزین و صنعت گردشگری
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پترومیوزیم، مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت همزمان با روز جهانی گردشگری با همکاری ستاد گردشگری منطقه ۱۲ تهران اقدام به برگزاری تور بازدید از ابنیه های تاریخی و مراکز گردشگری کردند و موزه پمپ بنزین دروازه دولت تهران میزبان گردشگران بوده است و تورهای بازدید از ابنیه های تاریخی و مراکز گردشگری منطقه ۱۲، با محوریت موزه پمپ بنزین دروازه دولت تهران برگزار شده است.
ایجاد موزه‌های “بنزین‌خانه” و “کار‌آموزان” صنعت نفت آبادان خود موجب به وجود آمدن جاذبه مضاعف در شهرهایی نظیر آبادان و مسجدسلیمان شده است. “پمپ بنزین دروازه دولت تهران” بعد از این موزه ها سومین جایگاه عرضه سوخت در تهران به حساب می آید. موقعیت این پمپ بنزین باعث شده شاهد بسیاری از حوادث تاریخی معاصر ازجمله جریان ملی‌شدن صنعت نفت باشد.
جایگاه عرضه سوخت دروازه دولت اگرچه بارها از نظر ظاهری دچار تغییرات اساسی شده است، اما نسل‌های مختلفی از تلمبه‌های بنزین، خودروها و … را به خود دیده و تنها جایگاه به جای مانده از دوران ملی شدن صنعت نفت به شمار می‌رود که نمای ظاهری آن بدون هیچ‌گونه تغییری باقی مانده است.
طراحی موزه پمپ بنزین دروازه دولت
این موزه به شکل خلاقانه ای چیدمان و طراحی شده است و برای گردشگران و بازدیدکنندگان قطعاً جذاب خواهد بود. حتی اگر در شب از کنار محوطه این پمپ بنزین عبور کنید نورپردازی آن نظر شما را جلب خواهد کرد و حتماً برای دیدن آن چند لحظه ای متوقف خواهید شد.
در این موزه اتومبیل‌های قدیمی به ویژه اتومبیل زیبای شهید تندگویان وزیر شهید کشورمان در معرض بازدیدکنندگان قرار گرفته است. نقشه‌ها و عکس‌های قدیمی جایگاه دروازه دولت، وجود یک تا سه سکو را به تناسب نیاز در مقاطع مختلف زمانی نشان‌می‌دهند که در هر سکو بین ۲ تا ۴ دستگاه قرار داشت. ویترین های شییشه ای روی زمینی به منظور نشان دادن مسیرهای انتقال سوخت به مخازن و از مخازن به سکوها در محوطه بیرونی موزه طراحی شده اند.
اگر به موزه های تهران علاقه مند هستید پیشنهاد می کنیم مقاله موزه تماشگه زمان را هم مطالعه کنید.
موزه پمپ بنزین در واقع شامل دو بخش در فضای باز و فضای بسته قرار دارد. فضای باز مخصوص عبور ماشین‌ها و محل قرار گرفتن جایگاه‌های سوخت است و فضای بسته که در سال ۱۳۱۹ ساخته شد، شامل اتاق های سه گانه است که از سه اتاق کوچک تشکیل شده است و هرکدام به موضوعی اختصاص دارند. ورودی اصلی ساختمان از کاشی‌های معرق و کاشی‌های هفت‌رنگ با دو پنجره، نمای تشکیل شده است و نمای ساختمان اصلی به همان شکل اولیه خودش حفظ شده است.
اتاق های سه گانه از سه اتاق تشکیل شده که در اتاق شماره یک مستندات مربوط به محله دروازه دولت، نحوه شکل‌گیری و فعالیت جایگاه شماره شش، عکس‌ها، اسناد، نقشه‌ها و فیلم‌های تاریخی مربوط به فرایند تبدیل آن به موزه، به نمایش گذاشته شده است. آلبوم‌های تاریخی به‌روایت اسناد نوشتاری و تصویری از زمان تخریب دروازه دولت دوم و نقاط عطف فعالیت‌های مهم، روی دیوارهای این اتاق قرار دارند. اتاق اول در مورد معرفی خود جایگاه دروازه دولت است. در این اتاق اهمیت مکانی و جغرافیایی پمپ بنزین دروازه دولت، نشان داده می شود. همچنین در این اتاق پروسه تبدیل این جایگاه به موزه پمپ بنزن به تصویر درآمده است.
در اتاق دوم رویدادنگار جهان، رویدادنگار ایران، تابلوی نمایش کالابرگ‌ها (کوپن‌ها) و اسناد سهمیه‌بندی سوخت در ایران و ویترین نمونه “بنزین معمولی و سوپر” ،”گازوئیل”، “نفت سیاه” تا “نفت سفید”، “روغن موتور”، “حشره‌کش‌ها” در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته اند.
در اتاق سوم، در مورد پمپ های بنزین و دستگاه های مرتبط با آن توضیح داده می شود. در این اتاق یک پمپ باز شده، تشریح می شود. بازدید کنندگان می تواند ببیند که داخل یک پمپ بنزین به چه شکل است و چطور کار می کند. همین طور می توانند با سیر تحولاتی پمپ های بنزین در طول زمان آشنا شوند. ارتباط بین پمپ های بنزین و منبع توزیع سوخت و اینکه فراورده های سوختی چطور از مخزن بیرون می آیند و به باک خودرو منتقل می شود، موضوع دیگری است که در این اتاق برای گردشگران به نمایش در می آید.
اسناد جذاب
اسناد زمین شناسی و فسیل واره شناسی منطقه بختیاری، اسناد زمین شناسی و حفاری اکتشافی در بندرعباس، بندرلنگه، جزیره قشم و کیش، مسجدسلیمان، هفتکل، لالی، ماماتین، کوه موند، امام حسن، پاژنان، گچساران، گچ قراقول، چیاسرخ، نفت خانه، نفت شاه، نفت سفید، خلف آباد و دیگر مناطق که همه آنها به پیش از جنگ دوم جهانی متعلق است، همچنین اسنادی از کنفرانس های تولید و توسعه و برنامه های آینده شرکت در ایران که به دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ میلادی تعلق دارد، از جمله اسناد آرشیو مسجدسلیمان از دیدنی های دیگر این مجموعه است که می توان به آن اشاره نمود.
با راه‌اندازی دو موزه نفتی کرمان و سبزوار، تعداد موزه‌های نفتی کشور به پنج مورد می‌رسد. تاکنون ۱۲۴ ابنیه صنعت نفت ثبت میراث فرهنگی شده است علاوه بر آن ۱۱۰ بنای دیگر در این صنعت در آستانه ثبت در شورای معاونت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است.
طبق گفته مدیر صنعت نفت برای جمع آوری اسناد تاریخی در صنعت نفت تلاش های زیادی به کار گرفته شده و تاکنون ۲۰ میلیون برگه سند از مکان های فراموش‌شده صنعت نفت جمع‌آوری شده است.
آثار تاریخی از ارزش‌های یک شهر و نشانه سیر تحول و تغییرات یک شهر در طول تاریخ می باشد.
